Dzień wczorajszy 25 sierpnia br. obchodzony był nabożeństwem dziękczynnym w tutejszym Kościele Ewangelicko-Augsburskim i szczególnie ważnym jest jako stuletnia rocznica wydania przywileju na budowę tegoż kościoła przez Króla Stanisława Augusta podpisanego dnia 25 sierpnia 1784.
Z tego powodu warto przypomnieć nazwiska obywateli miasta, którzy o to starań dołożyli. Byli nimi: szlachetni Jan Dawid Heissler, Jerzy Frycz czy Fritsch, Wilhelm Kouhlhauss, Jan Barański, Krzysztof Korn, Jan Piaskowski, Ernest Theine, Krystian Miller, kupcy oraz sławetni Jakóba Koop, stolarz, Daniel Oxnera, krawiec, Jakób Meissner, siodlarz
Oni to przede wszystkim wyjednali u Magistratu miasta świadectwo, iż kupiony przez zgromadzenie Ewangelickie Konfessyi Augsburskiej za 4600 zł od sławetnego Adama Laśkowskiego dworek z placem dawniej Trypolszczyną, potym Bazyliańskim, zwanym, odległym jest od kościołów rzyksko-katolickich więcej niż 200 łokci.
Świadectwo to w języku polskim dnia 23 lipca 1784 r. wydane podpisane przez prezydenta miasta Jana Kantego Makowicza i sekretarza miasta Franciszka Reyenberg, opatrzone pięknie zachowaną pieczęcią miasta przechowuje się w oryginale w archiwum kościelnym (…).
Takie mając świadectwo upoważnili ewangelicy lubelscy niejakiego Sattlera w Warszawie do wyjednania przywileju Królewskiego, który też, jak już wyżej wspomniałem, został d. 25 sierpnia 1784 r.
Przywilej na pergaminiew języku łacińskim pisany z podpisami Króla Stanisława oraz Mikołaja Sikorskiego, natenczas sekretarza pieczęci większej Królestwa opatrzony, jak również opatrzony pieczęcią, stemplem na dwa czerwone złote, zachowuje się także w oryginale w skarbcu Kościoła ewangelickiego.
Na zasadzie tego przywileju Konsystorz Ewangelicki dla Małopolski i Mazowsza wówczas ustanowiany, wydał ze swej strony pozwolenie na budowę pod warunkiem, żeby zbór ewangelicki oddawna w Piaskach istniejący do lubelskiego został przyłączony.
Do budowy przystąpiono w roku następnym. Znajdujemy o tem tylko luźne wzmianki w różnych księgach kościelnych, ponieważ kroniki parafialnej nie ma.
Podajemy następujące ciekawe dane: robotą całą kierował budowniczy Ziller, z którym kontrakt zawarto dnia 25 marca 1785 r. Niejaki Gałecki dostarczył 735,180 sztuk cegieł oraz kamień i wapna. Drzewo budulcowe kupione u szambelana Gotha we Wronowie. Kapitele wewnątrz kościoła znajdujące się, wyszły z pod dłuta rzeźbiarza Flagera. Wazony kamienne na kościele są darem Heisslera ( ztych jeden tylko jeszcze pozostał, drugi jest nowy). Chrzcielnica pochodzi z daru Lischkego. Ambonę i obraz na ołtarzu przeniesiono z dawnego kościoła w Piaskach.
Ciekawe wiadomości znajdujemy o wielkiej ofiarności nielicznej wówczas parafii. Zanotowano następujące składki ewangelików w Lublinie zamieszkałych: legat Hildebranda wypłacony przez Michała i Marcelego książąt Czerwertyńskich 2386 złp, legat Straussa 3800 złp, zapis Barańskiego 2500 złp, aptekarz Roulibas dał 1296 złp, dr med Buchwald 1872 złp, Karol Jerzy Fritsch 1800 złp, Korn 1900 złp, Finke et Piaskowski 2520 złp, Stowarzyszenie subiektów handlowych 1880 złp, Weber 3251 złp, Korp 1200 złp, Theine 900 złp.
Godnem również jest uwagi, jak współwyznawcy z bliższych i dalszych stron z kraju i zagranicy wspomagali tutejszych ewangelików. Otrzymali oni z Warszawy 3561 złp, z Elbląga 2227 złp. Z różnych stron Litwy 1948 złp, z Petersburga 1398 złp, z Gdańska 540 złp, z Kurlandii 320 złp, z Frandstatu 108 złp, z Bojanowa w Wielkim Księstwie Poznańskim 158 złp, z Lubartowa 594 złp, z Zamościa 137 złp. Dalej ze Szląska, a mianowicie z Wrocławia 1212 złp, z Lissy 480 złp, Zullieham 108 złp. Dalej z Niemiec: z Akwisgranu 216 złp, a na ostatek z dalekiej Francji: z Montjon 180 złp, z Verviers 180 złp, z Clarmont 108 złp.
