Wieczór 14 listopada 2023 w kościele Świętej Trójcy w Lublinie został poświęcony postaci wybitnego duszpasterza luterańskiego z ostatnich lat rozbiorów i II Rzeczypospolitej. Dobrą okazją do bliższego zapoznania się z ideami i działalnością biskupa Burschego stała się promocja wydanej niedawno książki Juliusz Bursche – myśli, działalność i dziedzictwo pod redakcją naukową dr. hab. Aleksandra Łupienko, zredagowanej ikonograficznie przez Stefana Gardawskiego (Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2023, ss. 384). Debatę z udziałem wyżej wymienionych redaktorów oraz profesora Juliusza Gardawskiego i księdza doktora Grzegorza Brudnego prowadził profesor Sławomir Żurek. Zorganizowana przez lubelski oddział Klubu „Tygodnika Powszechnego” i parafię Świętej Trójcy przyciągnęła bardzo wielu słuchaczy i trwała dwie godziny. Spotkanie zakończyło się występem chóru The Snopkers Ensemble.
Fenomen działalności duszpasterskiej biskupa Juliusza Burschego jako zwierzchnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w II Rzeczypospolitej był tematem obszernej wypowiedzi prof. Gardawskiego. Podkreślił on złożoność sytuacji konfesyjnej ewangelików na ziemiach polskich w ostatnich latach zaborów i w odrodzonej Polsce. Zwrócił uwagę na skomplikowane uwarunkowania etniczne, historyczne i kulturowe determinujące działalność biskupa – z urodzenia Niemca, z wyboru Polaka – kierującego Kościołem, w którym nieustannie ścierały się racje narodowe i polityczne, poddawanym w dwudziestoleciu międzywojennym naciskom z Warszawy i Berlina. Fenomen działalności Burschego, mówiąc najkrócej, polegał zatem na utrzymaniu jedności Kościoła luterańskiego i związania go z polskością, wbrew stereotypowi Polak – katolik.
O ideach, które biskup realizował z wielkim samozaparciem, ostatecznie przypłacając je życiem, mówił zajmująco prof. Aleksander Łupienko. Bursche, który przeprowadził mniejszościowy Kościół luterański przez wiele „prób” – dość wspomnieć o rewolucji 1905 roku, I wojnie światowej, walce o granice odrodzonej Rzeczypospolitej, konfrontacji ze zwolennikami nazizmu i, z drugiej strony, polskimi nacjonalistami, czy wrześniu 1939 roku – kierował się woluntaryzmem w kwestii narodowościowej, patriotyzmem i lojalizmem wobec Polski. Zarazem nie wyrzekał się związków z kulturą niemiecką i Niemcami. Mocna wiara, silny kręgosłup moralny i zwykła uczciwość wobec ludzi – bez względu na ich przynależność etniczną czy konfesyjną – wyznaczały kierunki jego wyborów moralnych.
Bogate życie rodzinne, prywatne biskupa stało się tematem wypowiedzi Stefana Gardawskiego, który jest, podobnie jak wcześniej występujący uczestnicy debaty, potomkiem rodziny Burschów (do Lublina przyjechał też Aleksander Łupienko). Prelegent, który opracował pod względem ikonograficznym archiwum familii do nowo opublikowanej książki, dzielił się z zebranymi wspomnieniami i anegdotami dotyczącymi pasji biskupa (taternictwo, uprawa ogrodu w Wiśle, morsowanie), rytmu dnia codziennego i jego stosunku do najbliższych, nacechowanym ciepłem i uważnością. Istotne, że postawę tę wykazywał mimo kalectwa (od 1905 r.) i osobistych cierpień w ostatnich latach życia podczas pobytu w nazistowskim obozie koncentracyjnym.
Z kolei ks. dr Grzegorz Brudny podzielił się z zebranymi wiedzą na temat ostatnich tygodni życia w Polsce biskupa Burschego, który nie wyemigrował we wrześniu 1939 roku, a pozostał w kraju, podejmując pracę jako proboszcz w lubelskim zborze i tym samym skazując się na śmierć z rąk gestapo. Bogato ilustrowana slajdami wypowiedź księdza Brudnego dotyczyła też upamiętnienia postaci biskupa w lubelskiej prasie, kronice parafii Świętej Trójcy, poświęconym mu epitafium w tej świątyni, czy realizowanego m. in. w tutejszym kościele fabularyzowanego filmu dokumentalnego Tę rodzinę trzeba wytępić z 2019 roku (reż. Leszek Wiśniewski; tytuł jest cytatem z wypowiedzi H. Himmlera).
Prezentowany na spotkaniu tom Juliusz Bursche – myśli, działalność i dziedzictwo to cenny zbiór, zawierający m. in. antologię niełatwo dostępnych, rozproszonych tekstów bohatera. Ta część publikacji jest staranną edycją krytyczną pism biskupa i obejmuje rozległy horyzont czasowy: od 1898 (artykuły w prasie, przemówienia) do 1942 roku (fragmenty listów obozowych z więzienia w Berlinie i w Sachsenhausen – Oranienburg). Teksty te mówią zwykle o sprawach bieżących, ale uderza w nich dalekowzroczność, czy wręcz uniwersalizm refleksji Burschego. Kolejne rozdziały publikacji poświęcone są recepcji jego dzieła jako duszpasterza i myśliciela – począwszy od materiałów z sesji zorganizowanej już w dziesiątą rocznicę śmierci (1952), aż po uroczystości organizowane w latach 2012 i 2017 – 2019. Interesujące są też relacje z lat 2016-2017, które przyniosły odpowiedź na pytania o dokładną datę, przyczyny śmierci biskupa i miejsce pochówku jego prochów. Osobną częścią publikacji są artykuły dotyczące rodziny Juliusza Burschego i ikonografii go dotyczącej.
Dariusz Chemperek
